Maand: april 2020

De kwartaalverslagen van de 4Pijlers volgen de orde van de planning zoals die op www.4pillars.nl  is gepresenteerd.

1.           Vestiging en verblijf in het district Faradje.

Ons huisje is klaar. Er was nog een flink traject af te leggen om de vloeren, wanden en plafonds goed te krijgen. Maar eind maart mochten we verhuizen. Een hele verademing. Het huisje heeft wanden van hout en leem, een vloer van cement en een dak van golfplaten. De plafonds zijn gemaakt van triplex. Er is een vrij grote opslagruimte in gemaakt, bedoeld om de vele landbouwspullen in op te kunnen slaan, inclusief voorraden van hoog gekwalificeerd zaaizaad.

2. Afstemmen van verwachtingen met de bevolking, lokale kerken en lokale overheid.

We merken dat er steeds minder vragen zijn over de manier waarop we onze missie uitvoeren. Men beseft nu goed dat er geen spullen gratis worden verstrekt en dat we beperkt zijn in spanwijdte. Wanneer groepen mensen ver weg training en begeleiding willen, zullen ze zich zelf moeten organiseren, zelf spullen moeten aanschaffen en zelf contact opnemen met iemand die voldoende training heeft gehad in de 4 Pijlers. Tegelijk weet men dat men een beroep op ons kan doen wanneer het gaat om het geven van grotere workshops, het uitleggen van de 4 Pijlers aan overheidsfunctionarissen die vragen hebben en het controleren van de kwaliteit van de training en begeleiding.

3.           Deelnemen aan de conferentie “Ontwikkeling Faradje”.

Dit kwartaal niet van toepassing. De volgende conferentie is gepland van 14 – 18 April. Het is waarschijnlijk dat deze wordt uitgesteld in verband met corona maatregelen.

4.           Regelmatig bezoeken van de allerarmste gezinnen.

Omdat het nieuwe regenseizoen is begonnen hebben we een aantal akkers bezocht van de allerarmste gezinnen die deel uitmaken van één van de 4 Pijler groepen te Lanza. We hebben deze gezinnen ondersteund bij het maken van plannen voor het komende landbouw seizoen: hoe het onkruid te managen, welke gewassen wanneer te zaaien, hoe aan goed zaaizaad te komen en hoe de grond te bemesten.

We waren ons goed bewust van de beperktheid van dit soort planning. Tijdens het vorige regenseizoen bleek al duidelijk dat hele oogsten verloren kunnen gaan vanwege een kleine tegenslag. Zo kan lichamelijk ongemak zorgen voor regelrechte rampen. Bij één gezin ging zelfs de hele rijstoogst verloren omdat zowel de man als de vrouw, beide erg oude mensen, te ziek waren om de vogels te verjagen tijden de rijptijd. Bij een ander gezing ging de oogst grotendeels verloren omdat men vanwege ziekte niet op tijd had kunnen wieden.

Logisch dat men liever niet al te veel plannen maakt. Als je je redelijk goed voelt, probeer je een akkertje klaar te maken voor de zaai. Als dat gelukt is, dan ga je op zoek naar iemand die je wat zaaizaad wil lenen of geven. En dan maar hopen dat je de kracht hebt voor het wieden en het bewaken van het veld. Men weet dat de 4 Pijler methode helpt om met minder inspanning meer te produceren. Maar een minimale lichamelijke conditie blijft een voorwaarde voor succes. En dit is hoogst onzeker. De mensen waarmee wij het afgelopen kwartaal het meest hebben bezocht zoeken hun zekerheid dan ook uitsluitend bij God. Onze methode is welkom, maar hun hoop is op de Heer alleen.

5. Voorbereidingen treffen voor trainingen in de 4 pijlers.

We hebben extra investeringen gedaan in irrigatie, werknemers en opslag, zodat we de droge tijd – december tot en met februari – volop konden benutten voor de productie en opslag van zaaizaad en groenbemesters. Ook kon een groot deel van het onderzoek doorgaan en konden we landbouw inputs aanschaffen voor de 4 Pijler groepen.

We hebben nu ruim een jaar veldonderzoek gedaan om de 4 Pijlers optimaal bij de realiteit van de boerengezinnen te laten aansluiten. We hebben veel kennis en inzicht gekregen. Deze zijn onmisbaar voor een goede verspreiding van de 4 Pijlers.  Bij iedere pijler gaat het om een aantal nieuwe technieken die mensen moeten aanleren. Dit lukt alleen wanneer ze op eenvoudige manier worden gepresenteerd en geoefend. De volle aandacht moet liggen op zaken die er echt toe doen, minder belangrijke zaken kunnen beter weggelaten worden. We zijn blij met de antwoorden de we nu al hebben gekregen op een flink aantal onderzoeksvragen. Daardoor kunnen we betere keuzes maken over wat wel en wat minder belangrijk is. We zijn dankbaar voor de ondersteuning die we kregen en krijgen van Klaas Plas, de landbouwadviseur van de 4 Pijlers. Verder hebben we veel gehad aan inbreng van een collega in de plantenveredeling.

Onze voortschrijdende ervaringen en inzichten hebben we gebruikt om onze presentaties en trainingen aan te passen. Ons materiaal is inmiddels beschikbaar in het Frans en in het Lingala.

6. Trainingen verzorgen over de 4 pijlers

Het afgelopen kwartaal kregen we weer erg veel verzoeken om trainingen te verzorgen. In tenminste tien plaatsen was men spontaan begonnen met het oprichten van 4 Pijler groepen, met aan ons de officiële uitnodiging om te komen voor ondersteuning. In overleg met de leiders van de kerk hebben we besloten om op vijf uitnodigingen in te gaan. De keuze voor de plaatsen was gebaseerd op de centrale ligging en daarmee de mogelijkheden om vandaaruit de 4 Pijlers verder te verspreiden. In totaal hebben we drie bezoeken gebracht aan deze vijf plaatsen. Het eerste bezoek was voor de algemene presentatie, het leggen van contacten met lokale leiders en de supervisie van de organisatie van de 4 Pijler groepen. Het tweede en derde bezoek waren voor praktijktrainingen.  

Bijzonder was de presentatie in Makoro, één van de gekozen plaatsen, 55 km vanaf Lanza. De uitnodiging voor ons was afkomstig van de katholieke kerk. Deze kerk hield een groot seminar voor hun kerkelijke voorgangers uit een wijde omgeving. Tijdens dit seminar mochten we een presentatie verzorgen over de 4 Pijlers, in de centrale kathedraal. Men was zeer geïnteresseerd. Het leiderschap van de katholieke kerk verwacht veel van de 4 Pijler methode en promoot ons werk actief.

Vanwege de intensieve trainingen en het vele reizen dat daarvoor nodig was, hebben we relatief veel kosten gehad voor vervoer en personeel.

7.           Begeleiden van de allerarmste gezinnen in de 4 pijlers.

Aan het begin van de regentijd, half maart, zijn veel van de 4 Pijler medewerkers, verspreid over verschillende 4 Pijler centra, betrokken geweest bij de begeleiding van gezinnen in de toepassing van de 4 Pijler technieken. De technieken van het niet langer ploegen/spitten en het gebruik van goed zaaizaad stonden centraal.

De benodigde landbouw inputs kunnen worden gekocht of op krediet worden ontvangen. We hebben voorraden aangekocht voor beide bestemmingen. Inmiddels is er een deel van de inputs daadwerkelijk door de mensen gekocht, waarbij het geld weer wordt teruggeboekt op het 4 Pijler budget. De terugbetalingen van de kredieten worden ook teruggeboekt.

8.           Verspreiden van de 4 pijlers.

Er zijn inmiddels 6 centra voor de 4 Pijlers: Lanza, Bovi, Todro, Aba, Faradje enTchadu. In Todro is een depot opgericht voor de opslag en verkoop van landbouwinputs. De administratie hiervan is in handen van de beheerster van de gastenverblijf van de kerk in Todro. Dit lijkt vooralsnog prima te verlopen. De enige zorg is om het depot regelmatig te voorzien van goederen. De vraag naar 4 Pijler gerelateerde inputs is enorm groot en het is moeilijk om tijdig genoeg materiaal te leveren.

9.           Evaluaties van het werk.

Zie bijlage. NB. De evaluaties hebben geleid tot een herziening van het totale budget 2019/20. Het totale bedrag komt 5.707 euro hoger uit, Het totale budget is nu 53.707 euro, in plaats van de oorspronkelijke 48.000 euro. Deze budgetverhoging is mogelijk doordat er in 2019 en in het begin van 2020 meer dan de begrote maandelijkse bijdragen binnenkwamen.

In het eerste kwartaal van 2020 hadden we relatief veel uitgaven. Dit vanwege de intensieve voorbereidingen voor het regenseizoen van 2020, inclusief veel extra reizen en de aanschaf van veel materialen en landbouwinputs. We verwachten dat de bestedingen de komende kwartalen in evenwicht zullen zijn met de inkomsten. Op deze wijze zal het totale gereviseerde budget dekkend zijn voor de uitgaven.

10.           Presentatie van de 4 pijlers aan het Ministerie van Landbouw.

Nog niet van toepassing.

11.           Overleg met onze achterban over de toekomst, concrete planning en actie.

Behalve het doen van uitvoerend landbouwwerk, richten we ons ook op het doen van landbouwkundig onderzoek. Met de adviseur van de 4Pijlers hebben we onze onderzoeksvragen geformuleerd en is er een eerste planning gemaakt van de onderzoeksactiviteiten. De vragen betreffen zowel technische als organisatorische kwesties. Als je deze wilt inzien, dan kun je ze opvragen via een mail aan remkevantil@gmail.com. We willen erover graag met je van gedachten wisselen.

Op verzoek van onze thuisfrontteam hebben we een kort document geschreven waarin we het gebruik van onkruidbestrijding en gewasbeschermingsmiddelen  binnen de 4Pijlers toelichten. Ook dit document is beschikbaar via een mail aan remkevantil@gmail.com. Ook hierover willen we graag met je doorpraten.

We staan te allen tijde open voor vragen en feedback. Ook hiervoor is bovengenoemde e-mail beschikbaar.

Bijlage:

Missie Roelof en Remke van Til. Congo (DRC) Evaluatie 1e jaar: januari-december 2019

Deel I is het verslag van een tweetal evaluatie sessies die we in Februari 2020 hebben georganiseerd in de 4 Pijler centra Bovi en Lanza. In totaal waren er 140 mensen aanwezig: deelnemers van de 4Pijler groepen, kerkelijke leiders, traditionele chefs, vertegenwoordigers van jeugd- en vrouwengroepen en mensen die de 4 Pijler technieken nog niet toepassen. Ongeveer 80% van de deelnemers was mannelijk.

Deel II verslaat de evaluatie in maart met de kerkelijke leiders in Bunia. Daar ging het om de grote lijnen van de strategie, vooral over de wijze waarop onze missie ingebed is en zal worden in de kerkelijke structuren.

Deel I

1. Algemene beoordeling.

Mensen hebben goede ervaringen met de toepassing van de 4Pijler technieken: 1). Niet ploegen/spitten, 2). Gebruik maken van groenbemesters, 3). Toepassing van verschillende meststoffen, 4). Gebruik maken van goed zaaizaad.

De meeste deelnemers zijn nog niet verder gekomen dan pijler 1. Men is unaniem in de verklaring dat de methode het veldwerk minder zwaar maakt en dat er per gezin meer wordt geproduceerd. De meeste zijn van mening dat de productiekosten lager zijn. Mensen die zowel pijler 1 als 4 hebben toegepast zijn van mening dat de productie per oppervlakte eenheid sterk is toegenomen.

Men geeft te kennen dat de betere productie direct leidt tot een betere beschikbaarheid van voedsel voor het gezin en tot betere inkomsten. Men blijkt zich vooralsnog minder bewust van de beoogde positieve effecten op de bodem en het milieu.

• Beschikbaarheid inputs.

Er zijn zorgen over de beschikbaarheid van de nodige inputs, inclusief gewasbeschermingsmiddelen en zaaizaad. De beschikbaarheid van de inputs wordt beperkt door:

• Geringe koopkracht. Veel mensen hebben onvoldoende geld om cash te kunnen betalen.
• Grote afstand. In Lanza hebben wij de meeste inputs opgeslagen, maar dit is voor veel mensen te ver. De optie om lokale handelaren in te schakelen wordt voorlopig niet als wenselijk gezien i.v.m. met mogelijke prijsverhogingen. Wel is ons verzocht om er via de kerkelijke kanalen voor te zorgen dat de inputs dichter bij de mensen beschikbaar komen.
• Beperkte beschikbaarheid van zaaizaad in Lanza. We proberen mensen op te leiden in de productie van goed zaaizaad. Ondertussen zullen we zelf voorlopig het basiszaad moeten blijven produceren, en wel op grotere schaal dan voorheen. Dit betekent dat de capaciteit voor beveiliging, irrigatie, opslag en verwerking moet worden vergroot. Verder dient de genetische basis voor de zaaizaadverbetering verder te worden verbreed, onder andere via het identificeren van goede zaaizaadbronnen in Uganda.
• Beperkte beschikbaarheid van landbouwkrediet. Wij zijn in de hele regio de enige die landbouwkrediet geven. Wij doen dit echter voorlopig op heel kleine schaal. Men begrijpt dat het belangrijk is om het kredietsysteem langzaam op te bouwen, het regelmatig te evalueren en bij te stellen wanneer nodig.

• Functioneren 4Pijler groepen.

Van de acht 4 Pijler groepen functioneren er 4 uitstekend. De overige functioneren van slecht tot matig. Redenen voor het goede functioneren zijn: aanwezigheid van een goede technische begeleider, actieve bestuursleden, onderlinge hulp en regelmatige bijeenkomsten. Redenen voor minder goed functioneren zijn: veel interactie met kerkelijk werk (van toepassing vooral voor de groepen in Lanza, waar veel mensen kerkelijke functies hebben), slechte begeleiding, weinig actief bestuur, slechte cohesie. Het wordt aanbevolen om deze groepen te herzien qua samenstelling, bestuur en technische begeleiding.

Men is erg positief over het landbouwkrediet dat aan drie groepen is verstrekt. Alle drie groepen hebben het krediet volledig terugbetaald, ongeveer 120 euro per groep in cash en rijst, en men heeft nieuw krediet aangevraagd, in de vorm van meer gewasbeschermingsmiddelen en zaaizaad. Men geeft aan pas in de derde ronde kunstmest en hybride zaaizaad te willen gebruiken. Dit kan worden gehonoreerd, op voorwaarde dat groenbemesting wordt toegepast. Bovendien komen er drie nieuwe groepen in aanmerking voor krediet.

• Deelname vrouwen.

De deelname van vrouwen in de 4Pijler groepen is matig tot redelijk. Vrouwen blijven nog vaak op de achtergrond bij de trainingen. Wel is er een belangrijk aantal vrouwen dat de eerste pijler met succes toepast. De meeste bestuursleden van de 4Pijler groepen zijn mannen; slechts een groep heeft een vrouwelijk voorzitter.

Als redenen voor het achterblijven van vrouwelijke deelnemers worden genoemd: mannen denken dat zij het voortouw moeten nemen bij landbouwontwikkeling, vrouwen worden verwezen naar de keuken tijdens trainingen en vergaderingen, mannen dringen voor bij trainingen zodat vrouwen niet aan de beurt komen. De meeste deelnemers aan de evaluatie zijn het erover eens dat vrouwen actiever moeten worden betrokken bij de 4 Pijlers. Men suggereert dat het promoten van vrouwelijke begeleiders wellicht stimulerend zal werken. Momenteel zijn alle begeleiders mannelijk. Het wordt aanbevolen om potentiële vrouwelijke kandidaten voor begeleiders actief te werven en deze via speciale trainingen versneld op te leiden.

• Bereiken van allerarmsten.

Binnen alle bestaande 4Pijler groepen zijn deelnemers uit de armste lagen van de bevolking. In de groepen die krediet hebben ontvangen, hebben deze mensen er evenveel beschikking over gehad als anderen. Sommige van de allerarmsten bleken niet in staat om het krediet tijdig af te betalen. In die gevallen hebben andere groepsleden hun schuld voorlopig betaald, zodat de hele groep een nieuw kredietcontract kan aangaan voordat het nieuwe regenseizoen begint.

Binnen 4Pijler groepen die minder goed functioneren is vooruitgang onder de allerarmsten minder tastbaar. Men mist de constante bemoediging, feedback en assistentie van andere  groepsleden, zoals die gangbaar zijn bij de groepen die goed functioneren. Goed functionerende 4 Pijler groepen blijken essentieel bij de 4Pijler missie. 

• Betrokkenheid kerk en overheid.

Kerkelijke leiders op lokaal en regionaal niveau blijken redelijk tot goed op de hoogte te zijn van onze missie en staan er positief tegenover. De meeste van deze leiders spreken er regelmatig over in vergaderingen en andere bijeenkomsten. Ze zijn echter relatief weinig actief in 4 Pijler groepen, waarschijnlijk vanwege hun taken in de kerk. Presentie van 4Pijler personeel in kerkelijke vergaderingen wordt erg gewaardeerd en men vraagt om een meer consequente aanwezigheid. De van Tils zullen hier zelf niet veel aan toekomen in 2020, maar lokale 4 Pijler collega’s kunnen inspringen.

De overheid op lokaal niveau is eveneens goed op de hoogte van de 4 Pijler methode. De chef van Lanza is actief deelnemer van een sterke groep en heeft meegedaan aan de eerste kredietronde. Op hogere niveaus is de kennis van en betrokkenheid met onze missie minder. Aanbevolen wordt om meer te investeren in de deelname van de overheid op district en provincie niveau. Dit wordt van groter belang geacht dan het investeren in meer betrokkenheid van de landelijke overheid.

• Verspreiding.

Kennis van de 4 Pijler methode is nu wijdverbreid en het aantal aanvragen voor trainingen en workshops is niet langer bij te houden. Het heeft echter weinig zin om mensen te trainen in dorpen waar de nodige inputs voorlopig niet beschikbaar zijn. We maken nogmaals duidelijk dat het budget van de 4 Pijlers het verstrekken van gratis materialen op schaal niet toe staat. We geven tevens aan dat we nog altijd bezig zijn met onderzoek betreffende verscheidene technische zaken en dat we daar tijd voor nodig hebben. Aanbevolen wordt om in 2020 zes tot tien nieuwe 4Pijler groepen op te richten in dorpen waar onlangs de eerste workshops zijn gehouden, zoals Aba, Faradje en Todro. Ook in Bunia zal een workshop en praktijktraining worden verzorgd. Ons wordt gevraagd dit op de oude voorwaarden te doen, dus met gratis verstrekking van de inputs voor de trainingen. We hebben hiermee ingestemd. In tegenstelling tot centra als Aba, Faradje en Todro hebben mensen in Bunia geen toegang tot 4 Pijler kennis en ervaring van mensen in en rondom Lanza. Dit vanwege de enorme afstand. Men moet helemaal vanaf het nulpunt starten. Hetzelfde geldt voor Aru. Maar natuurlijk geldt ook voor Bunia, en Aru, dat vervolgaanvragen alleen in behandeling worden genomen nadat men een stevige eigen bijdrage heeft geleverd voor de aanschaf van de inputs die nodig zijn voor de praktische trainingssessies. Het feit dat we gratis inputs leveren in gebieden waar men nog totaal onbekend is met de 4 Pijlers is goed uit te leggen en zal niet zorgen voor scheve gezichten.

Concrete maatregelen – herziening budget

De evaluatie geeft aanleiding tot een aantal maatregelen en een herziening van het 4 Pijler budget voor 2020. We stellen voor:

1. Versterking van de aanwezigheid van 4 Pijler personeel in kerkelijke vergaderingen. Consequentie financieel: verhoging budget lijnen 2a en 2b.
2. Verbetering van de beschikbaarheid van goed zaaizaad en plantmateriaal. Consequentie financieel: verhoging budget lijnen 4a, 4c, 4d, 4e,4g, 4h, 4l, 4k, 4m.
3. Extra trainingssessies in nieuwe 4 Pijler centra. Consequentie financieel: verhoging budget lijn 5d.
4. Het kredietsysteem niet beperken tot kunstmest; ook andere landbouwinputs dekken. Consequentie financieel: verandering van de benoeming van budgetlijn 6e. Geen verandering van de hoogte van het bedrag.
5. Meer investeren in de verspreiding van de 4Pijlers. Consequentie financieel: verandering van benoeming plus verhoging budget lijn 7c.
6. Investeren in de betrokkenheid van de provinciale overheden i.p.v. de landelijke overheid. Consequentie financieel: verhoging budget lijnen 9b en 9c. Aanpassing benoeming budget lijn 9a.

Vijf budgetlijnen kunnen omlaag worden bijgesteld, omdat de kosten meevallen. Dit betreft lijn 3a, 4f, 4l, 5c en 6d.

Maatregelen die geen financiële consequenties hebben zijn:

1. De netwerken van de kerk meer inzetten voor de verbetering van de beschikbaarheid van inputs.
2. Herziening van de samenstelling en bestuur van slecht functionerende 4Pijler groepen.
3. Versterking van de deelname van vrouwen in de 4Pijler groepen en in de begeleiding.
4. Het verhogen van de eigen bijdrage voor nieuwe groepen.

Deel II

1. In hoeverre en waarom beschouwt de kerk de 4 Pijlers als deel van haar missie? Twee antwoorden:
2. De 4 Pijlers is een ‘champs d’évangélisation’. Via de 4 Pijlers komt de kerk in contact met delen van de bevolking die anders moeilijk te bereiken zijn. Dit geeft nieuwe kansen om het evangelie te brengen.
3. De kerk heeft een goede boodschap in brede zin. De leiders spreken van een ‘mission holistique’, waarbij het gaat om zowel geestelijke als materiële ontwikkeling.
4. In hoeverre is de kerk de gemaakte afspraken met de fam. Van Til nagekomen? Antwoord: prima. De van Tils spreken hun dank uit voor de ondersteuning van het leiderschap, met name bij het verkrijgen van officiële documenten.
5. In hoeverre is de fam. Van Til de afspraken met de kerk nagekomen? Antwoord: prima. Het leiderschap waardeert de stiptheid van rapportage, inclusief het bijhouden van een lijst met spullen die op naam van de kerk staan. Behalve de landbouwkundige taken hadden de van Tils zich ook voor een beperkt aantal uren per maand beschikbaar gesteld voor Bijbelonderwijs en medisch werk. Medisch werk wordt metterdaad door Remke gedaan, waarvoor het leiderschap haar waardering uitspreekt. De coördinator voor het Bijbelonderwijs zal zich beraden over eventuele korte bijdragen van Roelof en Remke. Voor wat betreft evangelisatie: de huidige manier van regelmatig het Woord delen en mensen te wijzen op de redding door het geloof in Jezus wordt als ideaal gezien. Men ziet geen noodzaak dit uit te breiden met evangelisatie acties op grotere schaal. Maar als hiertoe lokaal initiatieven worden ondernomen zijn de van Tils welkom om deze met raad en daad te ondersteunen, natuurlijk voor zover hun 4 pijler agenda dit toelaat.
6. Verspreiding van de 4 Pijlers. Het leiderschap is zich bewust van de vele aanvragen voor seminars en begeleiding vanuit de bevolking. Niet alleen binnen het directe werkgebied van de van Tils, maar ook tot ver daarbuiten. Men begrijpt dat de van Tils tijd willen houden voor ondersteunend onderzoek. Verder is het ook belangrijk dat de verspreiding zoveel mogelijk spontaan verloopt, via de lokale communicatie kanalen en mechanismen van kennisverspreiding. Het leiderschap vraagt wel specifiek om het openen van 4 Pijler centra in Bunia en Aru. De van Tils zijn bereid hier tijd voor uit te trekken.
7. Hoe is het 4 Pijler werk ingebed in de kerkelijke structuren? Antwoord: officieel is het deel van het “ Bureau de Développement Communautaire (BDC)”. Vanwege het ontbreken van goed leiderschap op dit bureau rapporteert de fam. Van Til tot dusverre direct aan de président communautaire. Men is bezig een directeur voor het BDC te rekruteren. Zodra iemand is aangesteld zal de fam. Van Til daarvan op de hoogte worden gebracht en zal hun missie volledig functioneren als onderdeel van het BDC.
8. In hoeverre kan de fam. Van Til rondkomen van de opbrengsten van hun akkers? Antwoord: de akkers brengen genoeg op om jaarrond van te kunnen eten en om aan geld te komen voor middelen zoals zeep, meel, waspoeder, fruit, melkpoeder en gebruikte kleding. Ook is er genoeg om te kunnen geven aan de kerk en aan een paar heel arme gezinnen. Voor wat betreft de grote uitgaven, inclusief visa, internationale reizen, verzekeringen en energievoorziening gebruiken de van Tils hun eigen spaarrekening. De van Tils geven verder aan dat ze de bouw van hun huis deels zelf betalen en dat een ander deel wordt betaald door vrienden en hun kinderen.
9. Diversen. Er waren veel vragen over de technieken van de 4 Pijlers. Het leiderschap wees erop ook zelf voor een deel afhankelijk te zijn van de landbouw en geïnteresseerd te zijn in training en begeleiding. Afgesproken is dat er een tiental mensen, mannen en vrouwen, door het leiderschap zal worden gevraagd om zich beschikbaar te stellen voor de 4 Pijlers. Deze mensen zullen worden getraind door specialisten van de 4 Pijlers. Degenen die dit succesvol doorlopen zullen beschikbaar zijn als 4 Pijler trainers voor het kerkelijke leiderschap in breedste zin.